1. Inhoud en doelgroep
2. Aanleiding en doelstelling
3. Griekse teksten
4. Herkomst data
5. Verantwoording gehanteerde dateringen
6. DOCS in het nieuws
7. Reageren

 

Inhoud en doelgroep

De Database Oudchristelijke Studiën is bedoeld voor iedereen die, uit interesse of beroepshalve, op zoek is naar Nederlandse vertalingen van patristische teksten in het Latijn en oriëntaalse talen (100-800). Hieronder worden alle teksten verstaan die een duidelijk christelijk karakter dragen en in de genoemde periode zijn verschenen in het Latijn of een oriëntaalse taal, ongeacht of het originele teksten of vertalingen (bijvoorbeeld uit het Grieks) betreft. De meeste vertalingen die zijn opgenomen komen uit het Latijn, maar ook in Syrisch en Koptisch is voorzien. De nadruk ligt op de vertalingen vanaf de twintigste eeuw, vanwege de toegankelijkheid en bruikbaarheid ervan. Wij hopen en denken dat deze database in het onderwijs, pastoraal werk en ook in het onderzoek zeer goede diensten kan bewijzen. De digitale beschikbaarheid stimuleert bovendien ook het gebruik van voorhanden vertalingen en daarmee de bekendheid van vroegchristelijke auteurs en hun wereld in Nederland. Tevens kan deze website een stimulans zijn voor de literaire en wetenschappelijke omgang met de Nederlandse taal. Voor een overzicht van iedereen die deze database mogelijk heeft gemaakt, klikt u hier.

 

Aanleiding en doelstelling

De database op deze site is geïnitieerd en wordt onderhouden door de Stichting Oudchristelijke Studiën, waarvan de eerste doelstelling luidt als volgt: "het bevorderen van de studie en de belangstelling voor de oudchristelijke taal en cultuur". Het naspeuren van Nederlandse vertalingen van teksten uit de klassieke oudheid (waaronder het leeuwendeel van de hier te vinden teksten gerangschikt kan worden) was tot nu toe enkel mogelijk via verouderde repertoria (die evenwel van onschatbare waarde zijn geweest voor de opzet van deze database, zie hieronder). De database van de Stichting biedt een eigentijds, geactualiseerd en voor de studie van de oudheid uniek zoekinstrument. Daarnaast biedt zij ook een overzicht van de rijkdom en ontwikkeling van de Nederlandse studie naar de patristiek. Voor buitenlandse vertalingen verwijzen wij u graag naar de recent opgezette (Engelstalige) Clavis clavium website van uitgeverij Brepols: https://clavis.brepols.net/clacla/Default.aspx. Daar vindt u ook meer informatie over tekstedities, wetenschappelijke literatuur e.d. Deze informatie is in onze database bewust niet opgenomen, omdat ze al elders voorhanden is. Wel zijn, voor zover bekend, de data van publicatie en geboorte- en overlijdensjaren van auteurs (en vertalers) opgenomen.

 

Griekse teksten
Het Griekse taalgebied was zeker niet van de andere talen gescheiden. Omwille van de haalbaarheid van het project en bovenal omdat er vanuit de KU Leuven wordt gewerkt aan een vergelijkbare database voor Griekse teksten (inclusief, maar niet beperkt tot, christelijke teksten), is van opname van Griekse teksten afgezien. U vindt laatstgenoemde website (in wording) op http://www.griekseliteratuur.org/.

 

Herkomst data
De basis voor deze database was de Gulden Librije collectie: een bibliotheek van Nederlandse vertalingen uit de oudheid, die onderdeel uitmaakt van de universiteitsbibliotheek van de KU Leuven. Met hulp van deze bibliotheek is een digitaal gegevensbestand gegenereerd met daarin alle in de catalogus opgenomen gegevens uit deze collectie. Hieruit zijn handmatig de voor deze database relevante gegevens geselecteerd. Na geautomatiseerde invoer van deze gegevens in de database zijn de data handmatig nagelopen, gecorrigeerd en aangevuld. Het referentiewerk bij uitstek voor deze correctie en aanvulling was het zeer nuttige (maar verouderde: 1992) boek De oudheid in het Nederlands van Patrick de Rynck en Andries Welkenhuysen (inmiddels vrij raadpleegbaar via de digitale bibliotheek der Nederlandse letteren). De aanvulling van Andries Welkenhuysen was eveneens van grote waarde: Klassieke Vertalingen 1992-2003. Repertorium en bibliografische gids (2003).[1] Beide werken beslaan overigens de periode tot en met keizer Justinianus (527-565). Voor de periode vanaf de tweede helft van de zesde eeuw was ons geen (enigszins compleet) overzicht bekend.[2] Voor de niet-Latijnse teksten waren zulke overzichten evenmin voorhanden.


Ter aanvulling op deze gegevens zijn de tijdschriften Hermeneus en Lampas vanaf 2002 tot heden nagelopen op relevante vertalingen. Zeer kleine, één- of tweeregelige, vertalingen zijn niet opgenomen, evenmin als vertalingen die worden geciteerd uit andere publicaties. Overige aanvullingen berusten op de toevallige kennis van de inhoudelijke eindverantwoordelijke voor de database, die haar ook bijhoudt door nieuwe verschenen vertalingen aan te vullen. Alle aanvullingen, correcties e.d. zijn zeer welkom en kunnen aan hem worden doorgegeven!

Noten:

[1] Uit De Rynck & Welkenhuysen, p. 11: "Ondertussen troosten wij ons met de wetenschap dat deze Gids de eerste poging is om althans voor de Grieks-Romeinse Oudheid een serieuze bibliografie van christelijke vertalingen samen te stellen." Pagina 33 is gewijd aan de vroegchristelijke literatuur: "2. Christelijke auteurs en geschriften. Dit belangrijke deelterrein van de klassieke vertaalactiviteit is tot nog toe bibliografisch grotendeels onontsloten. Enkele verspreide bijdragen die vóór 1965 verschenen, kunnen onvermeld blijven, omdat in 1965-1966 twee proeven werden gepubliceerd die het vorige verwerkten en verbeterden: *S[erroels] (J.)-D[ekkers] (E.), Overzicht van Nederlandse vertalingen van patristische en middeleeuwse geschriften, in: Librije, 1 (1965), p. 2-27, en *Welkenhuysen (A.), Christelijke geschriften in Nederlandse vertaling, in: Librije, 2 (1966), p. 1-17. Maar daarbij is het alsnog gebleven. Onze Gids zal dus voor de bibliografie van christelijke vertalingen ongetwijfeld goede diensten bewijzen." Een oudere lijst met vertalingen van voor 1924 bevat i.t.t. tot de boven genoemde titels geen vroegchristelijke auteurs: Geerebaerts Lijst van de gedrukte NEDERLANDSCHE VERTALINGEN der oude Grieksche en Latijnsche Schrijvers (1924).
[2] Serroels-Dekkers (zie hierboven) lijkt tamelijk beperkt en strekt zich deels uit over voor dit project niet relevante (latere Middeleeuwen) of al gedekte, actuelere (Augustinus) terreinen.

 

Verantwoording gehanteerde dateringen

Veel data zijn uiteraard onzeker. Als leidraad is het volgende werk gebruikt: Lexikon der antiken christlichen Literatur. Herausgegeben von Siegmar Döpp und Wilhelm Geerlings (Herder), 2007 (3., vollständig neu bearbeitete und erweiterte Auflage). Teksten of auteurs die hierin ontbreken zijn naar inzicht van de eindverantwoordelijke aangevuld. De namen van de auteurs zijn eveneens zoveel mogelijk op dit lexicon afgestemd, net als die van hun werken. Een Nederlandse vertaling van de oorspronkelijke titel van een vroegchristelijk werk is vaak bij de opmerkingen te vinden. Wanneer de titel eigenlijk een genrenaam betreft (epistulae = brieven), is voor een Nederlandse aanduiding gekozen. De namen zijn vernederlandst door de plaats van herkomst of het werkgebied in onze taal aan te duiden (Caesarius Arelatensis wordt Caesarius van Arles). Voor geboorte- en sterftejaren van vertalers is dankbaar gebruik gemaakt van de indices van vertalers bij De Rynk-Welkenhuysen (1992) en Welkenhuysen (2003; voor beide zie onder), waarin deze zijn opgenomen. Uiteraard bewees ook het internet goede diensten, wanneer de andere bronnen niet in genoeg gegevens voorzagen. Een goed voorbeeld hiervan is https://www.augustinus.nl/C80-NL---Vertalingen.html, met uitgebreide inhoudsopgaven (soms in deze database overgenomen) van vertalingen van Augustinus, en het complete overzicht van Augustinusvertalingen op https://www.augustinus.nl/publicatie.php?q=&richting=&zoeken=&sort=Jaar.

 

DOCS in het nieuws

In diverse media is inmiddels aandacht besteed aan deze database. Naast een mondelinge presentatie op de landelijke OIKOS-dag (28 mei 2021), verschenen signalementen in het VCN Bulletin (juli 2021, p. 14) en het online tijdschrift Marturia (12.18, p. 14). Ook werd er naar de database verwezen in een column in Filter, Tijdschrift over vertalen.

 

Reacties, correcties en aanvullingen zijn van harte welkom! Mail hiervoor naar Roald Dijkstra of Nathan Witkamp.
 

De commissie digitale patristiek (ingesteld door het bestuur van de Stichting Oudchristelijke Studiën): Roald Dijkstra en Nathan Witkamp